Tuesday 8 May 2007

كه‌ركوك و سه‌ركرده‌كانی كورد-به‌شی دوه‌م

ماده‌ی ١٤٠ و هه‌ڵوێستی سه‌ركرده‌كانی كورد: ئايا له‌ ئه‌نجامدا كورد براوه ده‌بێ وه‌يان دۆڕاو؟‌

پڕۆفيسۆر دلاوه‌ر عه‌بدولعه‌زيز عه‌لائه‌ددين
ئاوێنه، ژماره‌ ٦٨، ڕۆژی‌ ٨ی مايۆی ٢٠٠٧

به‌شی دووه‌م و كۆتايی: ستراتيژيه‌تی كورد و ئيختياره‌كانی به‌رده‌می سه‌ركرده‌كان

له‌ به‌شی يه‌كه‌می ووتاره‌كه‌مدا، هه‌ڵوێستی دۆست و دوژمنانی كورد و به‌رنامه‌ی بێگانه‌كانم سه‌باره‌ت به‌ كه‌ركوك و ماده‌ی ١٤٠ تاوتوێ كرد. لێره‌دا، ڕۆڵی سه‌ركرده‌كانی كورد و ڕێگاچاره‌سه‌ره‌كان تاوتوێ ده‌كه‌م، به‌و ئومێده‌ی كه‌ خه‌ڵكی كورد و سه‌ركرده‌كان به‌ هه‌لوێست و به‌رنامه‌كانيان دا بچنه‌وه‌، و له‌ دواييدا په‌يڕه‌وی پلانێكی مه‌دروس بكه‌ن.

دواخستنی ڕيفه‌راندۆم

دواخستنی ڕيفه‌راندۆمی كه‌ركوك، خۆی له‌ خۆیدا ڕێگا چاره‌سه‌ر نيه‌، چونكه‌ هيچ كێشه‌يه‌ك چاره‌سه‌ر ناكات، جگه‌ له‌ به‌فيڕۆدانی كات هه‌تا ئه‌و ڕۆژه‌ی كه‌ پارسه‌نگی هێزه‌كان ده‌گۆڕێ و كورد فرسه‌تێكی مێژوويی له‌ ده‌ست ده‌چێ. هه‌ركاتێ عه‌ره‌بی عيراق له‌ تيرۆری سووننه‌ و توندڕه‌وی شيعه ڕزگاری ببێ، ئه‌وا ماڵی ته‌رتيب ده‌بێ و متمانه‌ی به‌خۆی زياتر ده‌بێ و له‌ گفتوگۆدا ڕه‌قتر ده‌بێ. ئه‌وكات ئه‌مه‌ريكاش پێويستی به‌ كورد كه‌متر ده‌بێ. خۆ له‌ دوای هه‌ڵبژاردنی ساڵی داهاتوودا، سه‌رۆك بوش واده‌ی ته‌واو ده‌بێ و ڕ‌‌ه‌نگه‌ كورد ليێ بقه‌ومێ.‌ سه‌رۆكی داهاتو (كۆماری بێ يان ديموكرات)، هيچ ئيلتيزامێكی ئه‌خلاقی به‌رامبه‌ر كورد نابێ. ده‌توانێ ده‌ست له‌ ته‌واوی عيراق هه‌لبگرێ و بۆ خاتری چاكردنه‌وه‌ی ئابووری ووڵاته‌كه‌ی. بۆيه،‌ نابی به‌ هيچ جۆرێك و به‌ هيچ نرخێك ماده‌ی ١٤٠ بۆ دوای هه‌ڵبژاردنی ئه‌مه‌ريكی دوابخرێ. ده‌كرێ ئه‌و په‌ڕ‌‌ه‌كه‌ی بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگ دوابخرێ، ئه‌وه‌يش بۆ مه‌به‌ستی ئاماده‌باشی ئاساييكردنه‌وه‌ و زامين كردنی ئاشتيخوازێتی پرۆسه‌كه‌، به‌ڵام به‌رامبه‌ر گه‌ڕ‌ه‌نتی نوسراوه‌ و به‌و مه‌رجه‌ی كه‌ دواخستنی تری به‌دوادانايه‌ت. هه‌ڵپه‌ساردنی درێژ خايه‌نی ڕيفه‌راندۆم مانای له‌بير كردنی پڕۆسه‌كه‌ و له‌ده‌ست چوونی كه‌ركوكه‌. ته‌نيا له‌ يه‌ك حاله‌تدا ده‌كرێ ماده‌ی ١٤٠ له‌بيركرێ، ئه‌ويش كه‌وا كه‌ركوك به‌بێ ئاساييكردنه‌وه‌ و سه‌رژمێری و ڕيفه‌راندۆم بگه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر هه‌رێم. به‌وه‌، حاله‌تی هيستيريای ده‌نگدان و مه‌ترسی ته‌قينه‌وه‌ نامێنێ، وه‌ مه‌سه‌له‌ی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی هاورده‌كان ده‌بێته‌ مه‌سه‌له‌يه‌كی لاوه‌كی، به‌ڵكو له‌بيريش ده‌كرێ.

ڕێگاچاره‌ی ده‌ستوری

كورد ئيلتيزامی ته‌نيا بۆ يه‌ك ڕێگه‌چاره‌سه‌ر نيشان داوه‌، ئه‌وه‌يش ڕێگه‌ی ده‌ستووره‌. دياره‌ كه‌ هيچ ڕێگا چاره‌سه‌رێكی واش نيه‌ كه‌ بتوانێ كورد و دوژمنه‌كانی به‌ يه‌كه‌وه‌ ڕازی بكات، بۆيه پێداگرتن له‌سه‌ر ده‌ستوور فه‌رزه‌. هاوكات پێويسته‌ سه‌ركرده‌كانی كورد خه‌ريكی بيركاری ناوه‌كی بن و به‌ چڕی له‌گه‌ڵ يه‌كتر ئه‌گه‌ره‌كان تاوتوێ بكه‌ن و ئه‌وجا خيتابيان يه‌ك بخه‌ن. ئه‌گه‌ر ويستيان موساوه‌مه‌ش بكه‌ن، پێويسته‌ به‌يه‌كه‌وه‌ بيكه‌ن و هه‌رخۆشيان به‌رنامه‌ی به‌ديل دابڕێژن.

ڕێگاچاره‌ی ده‌ستوری: له‌‌ ڕێگه‌ی به‌غداوه‌

به‌ هۆی چه‌سپانی ماده‌ی ١٤٠‌ له‌ ده‌ستووری هه‌ميشه‌يی عيراق، چه‌نگی كورد له‌ كه‌ركوك گير بووه‌، و هيچ لايه‌نێك توانای لێستاندنی‌ نه‌ماوه‌، مه‌گه‌ر كورد خۆی چه‌نگی خاو بكاته‌وه‌ و به‌ڕه‌ڵڵای بكات. واته‌، له‌ پاڕانه‌وه‌ و فشار و هه‌ڕه‌شه‌ زياتر، بێگانه‌ و دوژمنه‌كان چێ تريان له‌به‌ر ده‌ست نه‌ماوه‌. بۆيه‌ش، هه‌ڵوێستی سه‌ركرده‌كانی كورد له‌ هی هه‌موو لايه‌ك گرنگتره‌. ئه‌گه‌ر خۆڕاگر و سووڕبن له‌ سه‌ر پياده‌ كردنی ده‌ستوور، ئه‌وا مه‌وقيعی سياسی و ئه‌خلاقی و قانونیان زۆر به‌هێزده‌‌بێ، هه‌تا ئه‌گه‌ر به‌ ناواقيعي له‌قه‌له‌م بدرێن، وه‌يان به‌ جۆشده‌ری ئاگری براكوژی تاوانبار بكرێن. سوڕبوون له‌سه‌رپياده‌كردنی ده‌ستورێكی هه‌ميشه‌يی، كه‌ له‌ ڕيفه‌راندۆمێكی ديموكراسی ئازاد دا عيراقيه‌كان ده‌نگيان بۆ داوه‌، و ئه‌مه‌ريكا و هاوپه‌يمانه‌كانی ئيعتيرافيان پێ كردوه، كه‌مترين داواكاريه‌ كه‌ كورد پێی ڕازی بێ.‌ هه‌رلايه‌نێك داوای ده‌ستێوه‌ردانی پڕۆسه‌ی‌ ده‌ستوری بكات ده‌بێ له‌و چاكتر و زياتری پێ بێ بۆ كورد، ده‌‌نا مه‌وقيعی سياسی و ئه‌خلاقی لاوازی ده‌بێ. بۆيه‌ش سه‌ركرده‌كانی كورد ده‌توانن داواكاريه‌كانی بيگانه‌ و قه‌يرانی ئێستايان بكه‌نه‌ فرسه‌تێك بۆ ده‌ستكه‌وتی مه‌زنتری ميژوويی.

ڕێگاچاره‌ی ده‌ستوری: به‌بێ چاوه‌ڕێی به‌غدا

ڕاسته‌، ده‌ستور نوسراوه‌يه‌ و پڕۆسه‌كه‌ ئاشكرايه‌‌، به‌ڵام هيچ پڕۆسه‌يه‌ك له‌ سياسه‌تدا ڕاسته‌وخۆ و ئاسان نيه، به‌ تايبه‌تی له‌ گێژاوكی ئيمڕۆی عيراقدا.‌ واته‌، ئه‌گه‌ر كورد هيمه‌ت نه‌كات و هه‌رخۆی كاره‌كان ئه‌نجام نه‌دات، ئه‌وا كه‌س نيه‌ بۆی بكات. له‌وه‌ته‌ی هه‌لبژاردنی ساڵی ٢٠٠٥ ئه‌نجام دراوه‌، كورد بۆته‌ زۆرينه‌ی كه‌ركوك‌ و ئه‌گه‌ر ڕيفه‌راندۆم بكرێ (پێش يان پاش ئاساييكردنه‌وه‌) ده‌يباته‌وه‌. له‌ دوای ڕوخانی ڕژێمی سه‌دام، چه‌ندين له‌ كورده‌ كه‌ركوكيه‌ چه‌كداره‌كان، به‌بێ چاوه‌ڕێی بيروكراسيه‌تی ده‌وڵه‌ت، چونه‌ سه‌ر ڕۆحی داگيركه‌رانی ماڵه‌كانيان و به‌ بێ قڕه‌قڕ مولكه‌كانيان لێ سه‌ندنه‌وه‌. ‌‌‌كوردی كه‌ركوك، به‌ پاڵپشتی پارتی و يه‌كێتی، له‌ زووه‌وه‌ بونه‌ باڵا ده‌ستی شاره‌كه‌. دياره‌ كه‌ ئه‌وه‌ بايی ئه‌وه‌نده‌ ژيانی عه‌ره‌بی هاورده‌ی تاڵ كردوه‌ كه‌ زياتر له‌ سه‌د هه‌زار له‌وانه‌ شاره‌كه‌يان به‌جێ هێشتوه، بێجگه‌ له‌وانه‌ی ڕوویان له‌ هه‌نده‌ران كردوه‌. هاوكات، به‌ هاندانی سياسی و دارايی حيزبه‌كان، ٢٥٠ هه‌تا ۳٥٠ هه‌زار كوردی كه‌ركوك گه‌ڕانه‌وه‌ ناو شاره‌كه‌ به‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ٢٠٠٥. ئه‌وانه‌و حه‌فتا هه‌زار كه‌سی به‌ ڕه‌گه‌ز كه‌ركوكی دانيشوی شاره‌كانی تری كوردستان، مافی ده‌نگدانيان بۆ شاره‌وانی كه‌ركوك پێدرا. ئيتر ڕێژه‌ی كورد له‌‌ دوا هه‌ڵبژاردنی كه‌ركوك گه‌يشته‌ ٥۹ له‌ سه‌د، و شوناسنامه‌ی كوردێتی كه‌ركوك مسۆگه‌ر بوه‌‌وه‌.

بۆيه‌ كورد ده‌توانێ به‌بێ ئاساييكردنه‌وه‌ داوای ڕيفه‌ڕاندۆم بكات. هاوكات كارئاسانی بكات بۆ ئه‌و ده‌ هه‌زار خێزانه‌ (حه‌فتا هه‌تا هه‌شتا هه‌زار كه‌سه‌)ی كه‌وا‌ ئاماده‌يی گه‌ڕانه‌وه‌يان نيشانداوه‌. ئه‌وانه‌، به‌ گوێره‌ی ياسای عيراق، بڕی پازد‌‌ه‌ هه‌زار دۆلارو پارچه‌ زه‌ويه‌كیان پێده‌به‌خشرێ. ڕاسته‌ ده‌بێ ئه‌و پاره‌يه‌ له‌ بودجه‌ی مه‌ركه‌ز بێته‌ ده‌ر، به‌ڵام حكومه‌تی هه‌ريم ده‌توانی له‌ ئه‌ستۆی بگرێ و له‌ دواڕۆژ له‌ به‌غدای بستێنێته‌وه‌. هاوكات پێويسته‌ حكومه‌تی هه‌رێم زه‌وی خانوبه‌ره‌يه‌كی زۆر له‌ ناو كه‌ركوكدا بكڕن، و به‌ كرێ يان به‌ قه‌ردی عه‌قاری بيده‌نه‌ كورد و توركومانه‌ ڕاگوێزراوه‌كان. به‌وه‌ ده‌توانن له‌مه‌ودايه‌كی نزيكدا پارسه‌نگی هاوكيشه‌كان سه‌راوبن كه‌ن و مه‌ترسی ته‌قينه‌وه‌ش كه‌م بكه‌نه‌وه‌. ئه‌و كاره‌ له‌ پڕاكتيكدا ئاسان نيه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئيراده‌ هه‌بێ، ئه‌نجام دانی ئاسانه‌.

هه‌ڕه‌شه‌ی كورد

پێويسته‌ ئيداره‌ی سه‌رۆك بوش چاوترسای ئه‌وه‌ بكرێ كه ئه‌گه‌ر ده‌ستور پياده‌ نه‌كرێ ئه‌وا كورد ئيلتيزامی به‌ ده‌ستووره‌وه‌ نامێنێ، واته‌ هه‌موو ڕێكه‌وتننامه‌يه‌كی له‌گه‌ل باقی عيراق هه‌‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌. ئه‌وه‌ش ته‌واوی پلانه‌كانی ئه‌مه‌ريكا و شيعه‌ی عيراق ئاوه‌ژوو ده‌كاته‌وه‌. بۆشاييه‌كی ده‌سه‌ڵات دروست ده‌كات، كه‌ به‌هۆيه‌وه‌ كورد ده‌توانێ ده‌ست به‌سه‌ر كه‌ركوك داگرێ و په‌يوه‌ندی ئيداريشی له‌گه‌ڵ به‌غدا ببڕێ. له‌ ڕۆژگاری ئيمڕۆدا ئه‌وكاره‌ ‌به‌ ناحه‌كيمانه‌ له‌ قه‌له‌م ده‌درێ، چونكه‌ ده‌بێته‌ هۆی شله‌ژانی بار و بگره‌ ته‌قينه‌وه‌يه‌كی بێ كۆتايی. به‌وه‌ كورديش و نه‌ته‌وه‌كانی تريش له‌ كه‌ركوك و ده‌ره‌وه‌ی كه‌ركوك زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بن. به‌ڵام حه‌كيمانه‌ بێ يان نا، ئه‌گه‌ر كورد دڵنيا بوو كه‌وا ئيداره‌ی ئه‌مه‌ريكی خيانه‌ت له‌ وه‌عده‌كان ده‌كات و له‌ كه‌ركوكيان بێ به‌ش ده‌كات، ئه‌وا كورديش ده‌بێ بكه‌وێته‌ شه‌ڕه‌ هه‌ڵوێستی سياسی چاره‌نوس ساز له‌گه‌ڵ خودی ئه‌‌مه‌ريكا (به‌بێ به‌ره‌نگاريی عه‌سكه‌ری). له‌ ئاستی عيراقدا كورد ده‌بێ به‌رده‌وام له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ريكا هه‌ماهه‌نگ بێ، به‌ڵام له‌ كه‌ركوكدا به‌ پێچه‌وانه‌ی بێ. ده‌بێ ئيداره‌ی سه‌رۆك بوش و كۆماريه‌كان بزانن كه‌وا كورد ئاماده‌يه‌ ئه‌ركیان ‌ئاڵۆزتر بكات و كه‌ركوك بكاته‌ سووته‌مه‌نيه‌كی ئيعلامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مه‌ريكی. ده‌بێ كورديش بيسه‌لمێنێ خه‌ريكی بلۆف كردن نيه‌، به‌ڵكو له‌ سه‌ر قه‌زيه‌يه‌كی چاره‌نوس سازدا، ئاماده‌ی كاری له‌و جۆره‌يه‌.

بنكه‌ی سه‌ربازی ئه‌مه‌ريكی له‌ بڕی كه‌ركوك

ئه‌مه‌ريكيه‌كان به‌ نهێنی پێشنيازیان كردوه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر كورد ده‌ست له‌ كه‌ركوك هه‌ڵبگرێ، ئه‌وا له‌ پاداشتدا بنكه‌يه‌كی سه‌ربازی ئه‌مه‌ريكی له‌ كوردستان داده‌نێن. دياره‌ كه ئه‌وان سه‌ركرده‌كانی كورد به‌ خاوپێچراوه‌ و (ساذج) داده‌نێن، وه‌ دياره‌ ئه‌و جۆره‌ سه‌ركردانه‌ی كورديش كه‌ به‌وه‌ هه‌ڵده‌خه‌له‌تێن، خاو پێيچراوه‌ن. ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ريكا بيه‌وێ يان نه‌يه‌وێ ئاسايشی كوردستان بپارێزی، ئه‌وا به‌ بوون و نه‌بوونی ئه‌و جۆره‌‌ بنكه‌ سه‌ربازيه‌ له‌ناو خاكی كوردستاندا هه‌ڵوێستی ناگۆڕێ. ئه‌مه‌ريكا هه‌رخۆی ده‌مێكه‌ ده‌يه‌وێ ئه‌و جۆره‌ بنكه‌يه‌ له‌ ناوچه‌ی قه‌ره‌داغ بۆ خاتری پاراستنی به‌رژه‌وه‌نديه‌كانی دابنێ. به‌ڵام دياره‌ ئێستا ده‌يه‌وێ ئه‌وه‌ به‌ نرخێكی به‌رز به‌ كورد و دراوسێكانی بفرۆشێ، وه‌ك بڵێی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی گشتيه‌. بێ گومان، ئه‌و جۆره‌ بنكه‌ سه‌ربازيه‌ سوودی بێ پايانی بۆ كورد ده‌بێ و ڕه‌نگه‌ له‌ هه‌ڕه‌شه‌ی دراوسێكان بيپارێزێ. هه‌تا ئه‌گه‌ر‌ له‌ ئاينده‌يه‌كی نزيكدا (بۆ نموونه‌ له‌ كاتی لێدانی ئێراندا) زه‌ره‌ری هه‌بێ، له‌ مه‌ودای درێژدا، سوودی زياتره‌. بۆيه‌ پێويسته‌ سه‌ركرده‌كانی كورد ڕێخۆشكه‌ر بن بۆ دامه‌زراندنی ئه‌و جۆره‌ بنكه‌يه‌، نه‌ك ته‌نيا له‌ قه‌ره‌داغ، به‌لكو له‌ ده‌وروبه‌ری خودی شاری كه‌ركوكيشدا (به‌ مه‌رجێك كه‌ركوك به‌شێك بێ له‌ كوردستان). له‌و حاله‌ته‌دا، كورد و ئه‌مه‌ريكا هه‌ردوكيان براوه‌ ده‌بن.

پارتی و يه‌كێتی و گه‌مه‌ی چاره‌نوس

يه‌كێتی و پارتی و ته‌واوی حيزبه‌ كوردستانيه‌كان خه‌مهه‌ڵگری كه‌ركوك بوونه‌وه‌ ئه‌وه‌ی بۆيان ڕه‌خسا بێ كردويانه‌. به‌ڵام ناشكرێ گله‌يی فه‌شه‌ل هه‌ر له‌ دوژمن بكرێ، چونكه‌ به‌شێكی مه‌زنی ئاڵۆزبوونی كێشه‌كان له‌ ئه‌ستۆی سه‌ركرده‌كانی كورد و حيزبه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كانه‌. ده‌بوايه‌ دوژمنی هاوبه‌ش، يه‌كێتی و پارتی له‌ يه‌كتر نزيك كردباوه، ئه‌جيندای سياسی و ئاسايشيی يه‌ك خستبان، تاوه‌كو له‌ ده‌سپێشخه‌ری و پێشه‌وايه‌تيدا كاريگه‌رتر بوانايه‌. به‌ڵام دياره‌ كه‌ گرفتی ئه‌و دوو حيزبه‌ زۆر مه‌زنتره‌ له‌وه‌ی كه‌وا دانی پێدا ده‌نێن.

كه‌مته‌رخه‌می:

سه‌باره‌ت به‌ كه‌ركوك، پارتی و يه‌كێتی پلانی ستراتيژی هاوبه‌شيان له‌ به‌غدا هه‌بوه‌، به‌ڵام له‌ ناو شاره‌كه‌دا، كار و هه‌ڵوێستی هاوبه‌شيان به‌ ده‌گمه‌ن به‌ دي ده‌كرا. هه‌ردوو لايان زياتر خه‌ريكی به‌رز كردنه‌وه‌ی شيعارات و هه‌ڵوێستی نامه‌‌دروس بوونه‌‌. به‌رامبه‌ركێ و ململانێكه‌يان كاری تێكده‌ری له‌ سه‌ر هه‌موو ئاستێكی سياسی و ئيداری و كۆمه‌ڵايه‌تی و ئاسايش و په‌روه‌رده‌ و لۆبی و گفتوگۆكانياندا هه‌بووه. بۆيه‌ سوودێكی ئه‌وتۆيان له‌ په‌رش و بڵاوی عه‌ره‌ب و توركومان نه‌كردوه‌. له‌ ديوه‌خاندا، كه‌ به‌ يه‌كه‌وه‌ن به هه‌ماهه‌نگی ده‌دوێن. به‌ڵام له‌ ديداری ته‌ن به‌ ته‌ندا له‌گه‌ڵ بێگانه‌ و دوژمنه‌كاندا خيتابيان جياوازه‌ و دژ به‌يه‌كتره‌. كاری ناقانونی به‌رچاو‌يان ئه‌نجام داوه‌ كه‌ بونه‌ته‌ مايه‌ی ئيحراج و ئيحبات و خه‌يبه‌تی خه‌ڵكی كورد و غه‌يره‌كوردی كه‌ركوك. له‌وانه،‌ ده‌ستێوه‌ردان له‌ كاروباری ئيداره به‌ بێ هه‌ماهه‌نگی و پرس و ڕای ئه‌نجومه‌نی پارێزگا، وه‌يان دابه‌شكردنی زه‌وی و خانوبه‌ری ته‌جاوز به‌ شێوه‌يه‌كی به‌ڕه‌للايی و به‌ بێ پلاندان به‌سه‌ر خه‌ڵكانی سه‌ر به‌ دوو حيزبه‌كه. ئيترجێگه‌ی سه‌رسوڕمان نيه‌ كه‌ به‌لای بێگانه‌كانه‌وه‌، كورد تاوانباره‌ به‌وه‌ی كه‌ نيازی پاك نيه و سه‌ركرده‌كانی ئه‌هلی متمانه‌ و بڕوا نينه‌‌، و خه‌ريكی پياده‌كردنی ئه‌جيندای تێكده‌رن، چونكه‌ قه‌زيه‌كه‌يان بۆ كه‌ركوك نيه‌ به‌ڵكو بۆ كه‌ركوكيان بۆ ده‌ستكه‌وتی پاره‌ و نه‌وته‌.

هه‌ڵه‌ی‌ مێژو‌ويی:

سه‌ركرده‌كانی پارتی و يه‌كێتی هه‌لی مێژوويان كرده‌ قوربانی ململانێی نێوانيان. له‌‌ ساڵی ٢٠٠۳، ده‌يانتوانی‌ جێگه‌ به‌ عه‌ره‌بی هاورده‌ له‌ق بكه‌ن و زۆربه‌ی مه‌سه‌له‌كان يه‌كلايی بكه‌نه‌وه‌. ئه‌مه‌ريكيه‌كان له‌ ڕووكه‌شدا ڕێگر بوون به‌ڵام له‌ ژێره‌وه‌ چاوه‌ڕێيان ده‌كرد و پێيان ئاسايی بوو. خۆ به‌ر له‌شه‌ر، زۆربه‌ی‌ عه‌ره‌به‌ هاورده‌كان خۆيان بۆ هه‌ڵاتن ئاماده‌كردبوو. به‌ڵام له‌ دوای شه‌ڕ، توانيان يه‌كێتی و پارتی له‌ دژی يه‌كتری به‌كار بهێنن و پسوله‌ی مانه‌وه‌يان لێوه‌گرن. هه‌ڵه‌يه‌كی مه‌زنی تری سه‌ركرده‌كان ئه‌وه‌ بوو كه‌وا خۆيان به‌ جه‌دوه‌لێكی زه‌مه‌نی ناواقيعی وا به‌سته‌وه‌ كه‌ قابيلی پياده‌كردن نيه‌. ئه‌وجا، له‌ ساڵی ٢٠٠٤ و ٢٠٠٥دا، له‌ دوای چه‌سپانی ماده‌ی ٥٨ ی ياسای كاتی و ماده‌ی١٤٠ ی‌ ده‌ستوور، پڕۆسه‌كه‌يان به‌ كراوه‌يی به‌ ته‌مای سه‌ره‌كوه‌زيرانی به‌غدا به‌ جێ هێشت. كه‌ بۆشيان ده‌ركه‌وت كه‌ به‌غدا كه‌مته‌رخه‌می لێده‌كات، ده‌بوايه‌ به‌بێ چاوه‌ڕێی ماده‌كه‌يان جێبه‌جێ كردبا و مه‌سره‌فه‌كه‌شيان (به‌ قه‌ردی دواڕۆژ) بكردبا. ئێستاش ئه‌وه‌ مانگی ئادار تێپه‌ڕی و ئاساييكردنه‌وه‌ ڕووی نه‌دا، مانگی حه‌وت وا تێده‌په‌ڕی و سه‌رژمێری ناكرێ، ساڵی ٢٠٠٧يش تێده‌په‌ڕێ و ڕيفه‌راندۆم ئه‌نجام نادرێ. ئه‌وه‌ش به‌ فه‌شه‌لی سه‌ركرده‌كانی كورد‌ ده‌ژمێردرێ به‌ر له‌ بێگانه‌كان.

فه‌شه‌ل:

به‌ گشتی، يه‌كێتی و پارتی فه‌شه‌لیان هێناوه‌ له‌ دڵنيا كردنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ غه‌يره‌ كورده‌كانی ناو كه‌ركوك، و دڵيان خۆشه‌ به‌ وه‌لائی ژماره‌يه‌كی بچوكی توركمان و عه‌ره‌بی ڕه‌سه‌ن، كه‌ به‌ سروشت يان به‌رژه‌وه‌ندی به‌ حوكمڕانێتی كوردی ڕازينه‌. ده‌بوايه‌ حيزبه‌ كورديه‌كان سوودێكی بێ پايانيان له‌ بێ سه‌روبه‌ريی و پارچه‌ پارچه‌يی عه‌ره‌ب و توركومانه‌كانی كه‌ركوك وه‌ربگرتبايه‌. له‌ لايه‌كه‌وه‌، ده‌بوايه‌ ململانێی سياسی ناوه‌كی ئه‌و لايه‌نانه‌يان هان بدايه‌ و مه‌شغولی خۆخۆريان بكردبانايه‌، هاوكاتيش به‌رنامه‌يه‌كی تۆكمه‌يان بۆ پێشڕه‌وێتی هاوڵاتی عه‌ره‌ب و توركومانيان پياده‌ كردبايه‌. ده‌كرا به‌ شێوه‌يه‌كی ديفاكتۆ، وه‌ك ئه‌خته‌بووتێك، ده‌سه‌ڵاتيان به‌سه‌ر كه‌ركوكدا ئه‌وه‌نده‌ زاڵ بايه‌ كه‌ بێگانه‌كان هيچ چاره‌يه‌كيان نه‌بوايه‌ جگه‌ له‌وه‌ی به‌ مه‌جبووری قه‌بوليان كردبايه‌. ده‌بوايه‌ تيمێكی پسپۆڕی و سياسی ‌هه‌مه‌ لايه‌ن و پڕ ته‌نيسقيان پێك بهێنايه‌، بۆ هه‌ڵمه‌تی ڕۆشنبيری و لۆبی سياسی و چاكسازی ئيداری له‌ ناوه‌وه‌ و ده‌ره‌وه‌ی كه‌ركوك، بۆ سه‌لماندنی ئه‌وه‌ی كه‌ كورد شايانی وه‌رگرتنه‌وه‌ی كه‌ركوكه‌. زۆر قسه و هه‌ڵوێستی سه‌رزاره‌كی له‌و جۆره‌ كراوه‌، به‌ڵام له‌ ڕووی پراكتيكدا زۆر كه‌می ئه‌نجام دراوه‌.

هه‌لوێستی‌ نهێنی و كاری ئاشكرا:

به‌لای بێگانه‌كان، خوێندنه‌وه‌ی وه‌ره‌قه‌ی سه‌ركرده‌كانی كورد ئاسان بووه، هه‌ڵوێستی ڕووكه‌ش و جه‌وهه‌ريان پێچه‌وانه‌ی يه‌كتره‌، وه‌ له‌ خۆيان دڵنيا نين و بۆيه‌ ئيراده‌یان قابيلی لاواز كردنه‌. دياره‌ كه‌ هه‌ندێ له‌ سه‌ركرده‌ كورده‌كان له‌ ديوه‌خانه‌كانياندا دانيان به‌ ناواقيعيه‌تی قۆناغه‌كانی ١٤٠دا ناوه‌، و‌ ڕازينه‌ كه‌ كه‌ركوك بكرێته‌ فيدراڵیه‌تێك له‌ ‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم. له‌به‌ر هه‌رهۆيه‌ك بێ تا ئێستا ئه‌و بابه‌تانه به‌ ئاشكرا تاوتوێ نه‌كراون، به‌ڵام ئه‌و جۆره‌ دان پێدانانه‌‌‌ نهێنيانه‌ ده‌ستی بێگانه‌كانی هه‌تا ڕاده‌ی دڵنيايی به‌هێز كردوه‌. ته‌نانه‌ت داوايان له‌ سه‌ركرده كورده‌كان كردوه‌ كه‌ ده‌ست به‌ كه‌مپه‌ينی ئيعلامی بكه‌ن بۆ ئاماده‌ كردنی خه‌ڵك و ئه‌ندامان و جه‌ماوه‌ری حيزبه‌كانيان بۆ مه‌به‌ستی‌ هه‌ڵپه‌ساردنی پڕۆسه‌كه‌. له‌و ده‌قيقه‌ی كه‌ كورد ڕازی ده‌بێ بۆ لێدوان، ئه‌وه‌ مانای نه‌رم بوون و ڕازی بوونه‌ به‌ دواخستن وه‌يان پاشگه‌زبوونه‌وه‌ له‌ ڕيفه‌راندۆم. له‌و ساته‌دا كورد وه‌ڕه‌قه‌يه‌كی گرنگی گفتوگۆی له‌ده‌ست ده‌چێ. بۆيه‌ پێويسته‌ كه‌وا سه‌ركرده‌ی كورد له‌سه‌ر هيچ مێزێك دانه‌نيشێ و مه‌جالی هيچ جۆره‌ لێدوان گفتوگۆيه‌ك نه‌دات به‌رله‌وه‌ی كه‌ دۆسيه‌ی به‌ديلێكی پڕمانا و بايه‌خداری پڕ گه‌ره‌نتی ده‌كه‌وێته‌ به‌رده‌ست. ئه‌وجا به‌ ساردوسوڕيه‌وه‌ به‌ تيكی چاو سه‌يری بكات. گرنگ لێره‌دا ئه‌وه‌يه‌ كه‌ هه‌موسه‌ركرده‌كان ئيلتيزام به‌ يه‌ك مه‌وقيف بكه‌ن، و به‌ هه‌ماهه‌‌نگی له‌ به‌رامبه‌ر ته‌وژمی لۆبی و فشاره‌‌ ده‌ره‌كيه‌كان بوه‌ستن، و پێ له‌سه‌ر ئه‌لته‌رناتيڤی پڕ له‌ گه‌ره‌نتی داگرن.

بێ حيكمه‌تيی دوو هه‌ڵوێستيه‌تی:

ئيمڕۆ له‌ هه‌موو ڕۆژێكی تر زياتر، پارتی و يه‌كێتی پێويستيان به‌ يه‌كخيتابيه‌. لاوازی كورد له‌ ته‌سريحه‌ پێچه‌وانه‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم و سه‌رۆك كۆمار به‌ده‌ر ده‌كه‌وێ. سه‌رۆكی هه‌رێم به‌ بێ منه‌تی گوشار بۆ هه‌ڵوێستی توركيا ده‌بات. سه‌رۆك كۆماريش هه‌وڵی نه‌رم كردنه‌وه ده‌دات، و داخ ده‌رده‌بڕێ، وه‌ك بڵێی داوای لێبوردن له‌ توركيا ده‌كات.‌ سه‌رۆك بوش و ئيداره‌كه‌ی ناره‌حه‌تن‌ به‌ ته‌سريحه‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم. بۆيه‌ (له‌ ڕێگه‌ی نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم له‌ واشينگتن) داوايان لێ كردوه‌ كه‌وا له‌ كرژیه‌كان كه‌م كاته‌وه‌ و چيتر قسه‌ له‌ دژی توركيا نه‌كات. بێ گومان، ئيداره‌ی ئه‌مه‌ريكی ئه‌و داوايه‌ بۆ خاتری پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی كوردی ناكات، به‌ڵكو له‌ به‌رژه‌وه‌ندی توركی و ئه‌مه‌ريكی و عيراقيه‌. دياره‌ كه‌ تاله‌بانیش له‌ هه‌ڵوێستیدا هه‌ماهه‌نگه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ريكيه‌كان و بۆيه‌ هه‌وڵی دڵدانه‌وه‌ی توركه‌كانی داوه‌. ئيتر گرنگ نيه‌ كه‌ ئايا هه‌ڵوێستی كاميان له‌وی تريان حه‌كيمانه‌تره‌، به‌ڵام دووهه‌ڵوێستيه‌تی سه‌ركرده‌كانی كورد، هيچ حيكمه‌تێكی تێدا نيه‌.

شايانی باسه‌ كه‌وا ئيمڕۆ توركيا له‌ به‌رامبه‌ر كوردی باشووردا له‌و په‌ڕی لاوازيدايه‌، و توانای ده‌ستدرێژی كردنی به‌سه‌ردا نه‌ماوه‌‌. هه‌رێم به‌شێكه‌ له‌ عيراق، و مه‌سئوليه‌تی پاراستنی سنوور و ئاسايشی عيراق له‌ ئه‌ستۆی هێزی داگير كه‌ری ئه‌مه‌ريكيدايه‌. واته‌ هه‌ر ده‌ست درێژيه‌ك بۆ سه‌ر عيراق ده‌ستدرێژيه‌ بۆ سه‌ر ئه‌مه‌ريكا. ئه‌رته‌شی توركيش ئه‌وه‌ باش ده‌زانێ، بۆيه‌ش له‌ قه‌يراندايه (بێجگه‌ له‌ قه‌يرانی ناوه‌كی) و مه‌سه‌له‌ی په‌كه‌كه ده‌كاته‌ به‌هانه‌ و تێكه‌ڵ به‌ مه‌سه‌له‌ی كه‌ركوكی ده‌كات. خۆ ئه‌گه‌ر توركيا سه‌رباز بنێرێته‌ ناو هه‌رێمی كوردستان، به‌مانا ووڵاتێكی دراوسێی خاوه‌ن سياده‌ی داگير كردوه‌، به‌وه‌ چانسی هاتنه‌ ناو كۆمه‌ڵگای ئه‌وروپی هه‌تا هه‌تايه‌ له‌ ده‌ست ده‌دات. بۆيه‌ش سياسه‌تمه‌داره‌ سيڤيله‌كانی توركی ڕێگه‌ به‌و كاره‌ ناده‌ن، وه‌ له‌ دژی هه‌ڵوێستی ئه‌رته‌ش وه‌ستاون. دياره‌ كه‌ مه‌وقيعی سياسی توركی زۆر له‌ هی كوردی ئاڵۆزتر و خراپتره. وه‌ هه‌ڕ‌ه‌شه‌ و گوڕه‌شه‌ی ئه‌رته‌شه‌كه‌شی هه‌ر‌ موزايه‌ده‌یه‌ و ڕه‌نگدانه‌وه‌ی قه‌يران و ململانێی ناوه‌كيه‌‌.

قورسايی كورد

له‌ سه‌ر شانۆی ڕووداوه‌كاندا، كورد قورساييه‌كی مه‌زنی هه‌يه‌. له‌ شاری كه‌ركوكدا زۆرينه‌ و ده‌سه‌ڵاتدار و مونه‌زه‌م و شه‌ركه‌ره‌، و توانای دروست كردن و تێكدان و ده‌ستوه‌شانی هه‌يه‌. له‌ په‌رله‌مان و حكومه‌تی به‌غداش دوه‌م قورسايی هه‌يه‌، و بوه‌ته‌ فاكته‌ری يه‌كخستنن، و زامين كردنی به‌رده‌وامێتی حكومه‌تی ماليكی. يه‌كێتی و پارتی ڕۆڵی ناوبژيكه‌ر و مه‌ليك دروستكه‌ریان ديوه، و به‌يه‌كه‌وه‌ له‌ تواناياندايه‌ كه‌ حكومه‌تی به‌غدا له‌ ڕێگه‌ی ده‌ستووره‌وه‌ بڕوخێنن. ئه‌وه‌يش مه‌زنترين گورزی تێكده‌ره‌ بۆ ئه‌و ئيئتيلافه‌ شيعيه‌ی كه‌ ئيمڕۆ له‌ په‌له‌ڕوحه‌ی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌دايه. وه‌ گورزێكه‌ له‌ پلانی تازه‌ و ئه‌وله‌وياتی سياسی ئه‌مه‌ريكی له‌ عيراقدا، چونكه‌ به‌ ڕوخانی حكومه‌تی ماليكی هيچ لايه‌نێكی تری پڕۆئه‌مه‌ريكی نيه‌ ئه‌و بۆشاييه‌ پڕبكاته‌وه‌، له‌ غه‌يری ئه‌مه‌ريكيه‌كان خۆيان له‌ ڕێگه‌ی دامه‌زراندنی حوكمێكی عورفی عه‌سكه‌ری، كه‌ ئه‌وه‌يش له‌ دژی ويستی ئيئتيلافی شيعه‌دا‌يه‌.

خۆ له‌ كاتی كشانه‌وه‌ی كورد له‌ حكومه‌تی به‌غدا، ته‌واوی هه‌رێمی كوردستان ده‌بێته‌ ئۆپۆزيسيۆن له‌ دژی مه‌ركه‌زێكی لاواز. هاوكات هه‌رێم وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ ڕه‌فتار ده‌كات، وه‌ ده‌سه‌ڵاتيشی به‌سه‌ر ڕووداوه‌كانی كه‌ركوكدا زياتر ده‌بێ. ته‌نانه‌ت به‌بێ ئه‌وه‌ی ئيعلانی شه‌ڕ بكات، كورد ده‌توانێ به‌بێ منه‌تی ته‌واوی كه‌ركوك داگير بكات و هاورده‌كان بخاته‌ به‌ر فشار، و ڕێگه‌ش له‌ تيرۆری سوننه‌ی عه‌ره‌ب و ده‌ستێوه‌ردانی توركی بگرێ. شايانی باسه‌ كه‌ ئه‌و چه‌ند مانگه‌ی داهاتوودا فرسه‌تێكه‌ بۆ كورد كه‌ پێدا بگرێ و فشار بخاته‌ سه‌ر ئيداره‌ی ئه‌مه‌ريكی، چونكه‌ له‌ توانای ئه‌مه‌ريكادا نيه‌ به‌هه‌ڵستی بكات وه‌يان كورد له‌ خۆی بكاته‌ دوژمن. هێشتا ئه‌مه‌ريكا سه‌رقاڵی سه‌قامگيركردنی ئاسايش و ڕزگاركردنی عيراقه‌ له‌ چه‌نگی ئێران. بۆيه‌ له‌ به‌رامبه‌ر كورد دا له‌ هه‌ره‌شه‌و پاڕانه‌وه زياتری له‌به‌ر ده‌ستيدا نيه. به‌ڵام ئه‌گه‌ر كورد ئيمساڵ نه‌رمی بنوێنێ و چاوه‌ڕێی قه‌ده‌ر بێ، ئه‌وا كات به‌ سه‌رده‌چێ و ئيداره‌ی ئه‌مه‌ريكی هه‌لوێستی ده‌گۆڕێ، و شه‌مه‌نده‌فه‌ری كه‌ركوك جارێكی تريش تێده‌په‌ڕێ، و كورد ديسانه‌وه لێی ده‌قه‌ومێ.

ئاماده‌باشی بۆ ڕۆژی ڕه‌ش

پێويسته‌ پارتی و يه‌كێتی تيمێكی سياسی په‌رله‌مانی و حكومی و پسپۆڕی لۆبی، به‌ بودجه‌يه‌كی تێر و ته‌سه‌له‌وه‌، پێك بهێنن و بكه‌ونه‌ هه‌ڵمه‌تێكی لۆبی ده‌ره‌كی و ناوه‌كی، له‌ واشينگتنه‌وه‌ بۆ ئه‌وروپا و ووڵاتانی دراوسێ و به‌غدا و هه‌تا ده‌گاته‌ كوردستان و خودی كه‌ركوك و ناو گه‌ڕه‌كه‌كانی شاره‌كه‌.

له‌ كه‌ركوك و ده‌وروبه‌ری

پێويسته‌ پێشمه‌رگه‌ و ئاسايشی كوردستان، به‌ چه‌كداری ئيحتياته‌وه‌، خه‌ريكی ڕاهينان و پلان دانان و ئاماده‌باشی بن بۆ ڕۆژی هه‌ڵمه‌ت، وه‌ به شێوه‌يه‌كی به‌رنامه‌كاری دابه‌ش بكرێن به‌ سه‌ر ناوچه‌ هه‌ستياره‌كانی ناوه‌وه‌ و ده‌وروبه‌ری كه‌ركوك و شوێنه‌كانی تر. ڕه‌نگه‌ كار قه‌ت نه‌گاته‌ ئه‌وه‌ی شه‌ڕ بقه‌ومێ، به‌لام له‌وانه‌يه‌‌ ئاماده‌باشيی كورد به‌س بێ بۆ ڕه‌تاندنی مه‌ترسيه‌ ناوه‌كی و ده‌ره‌كيه‌كان، و نه‌رم كردنی هه‌لوێستی ئه‌مه‌ريكی و توركی. سه‌ركرده‌كانی كورد هه‌ڵه‌ ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر به‌ قه‌رز له‌ دوژمن بترسن. ئيمڕۆ نه‌ ئه‌مه‌ريكا و نه‌ عه‌ره‌بی عيراق و نه‌ توركيا و نه‌ ئێران توانای ده‌ستوه‌شاندنیان له‌ كورد هه‌يه‌. هه‌ريه‌كه‌يان به‌ شێوه‌يه‌ك له‌ قه‌فه‌س و قه‌يرانێكدا گيری خواردوه‌. هاوكات، پێويسته‌ تيمی كوردی به‌رنامه‌يه‌ك بۆ دابين كردنی مافی مرۆڤ و گه‌شه‌ پێدانی كوڵتوری و ڕۆشنبيری كورد و عه‌ره‌ب و توركومان و كريستيانه‌كان دابنێن. به‌رنامه‌يه‌كيش دابنێن بۆ چاكسازی ئيداری، به‌شدارێتی ده‌سه‌ڵاتی، دروست كردنه‌وه‌ و گه‌شه‌ پێدانی ژيرخان و سه‌رخانی شاره‌كه‌.

له‌ هه‌ولێر

مه‌زنترين ئاماده‌باشی بۆ شه‌ڕی چاره‌نوس ساز، مه‌سه‌له‌ی حوكمڕانی كورديه‌. دامه‌زرانی حكومه‌تێكی موئه‌سسه‌ساتی تۆكمه‌ی يه‌كگرتوو، باشترين به‌رگريه‌ له‌ دواڕۆژی كورد. هه‌تا ناوماڵی كورد زياتر ته‌رتيب بێ، متمانه‌ی نێوان خه‌ڵك و سه‌ركرده‌كان، به‌ خۆيان و قه‌زيه‌كه‌يان و توانای به‌رگری له‌خۆ كردنيان، مه‌زنتر ده‌بێ. پێويسته‌ پڕۆسه‌ی يه‌كگرتنه‌وه‌ی ئيداره‌ی سلێمانی و هه‌ولێر خێراتر و پته‌وتر بكرێت. پێويسته‌ هه‌ردوو حيزبی ده‌سه‌ڵاتدار ته‌ركيز بكه‌نه‌ سه‌ر پته‌و كردن و به‌هێز كردنی حكومه‌تی هه‌رێم. پێويسته‌ كه‌ڵتوری كاری موئه‌سسه‌ساتی بهێننه‌ كايه‌وه‌ و ئه‌وله‌ويه‌ت بده‌نه پڕۆسه‌ی چاكسازی و دابين كردنی عه‌داله‌تی كۆمه‌ڵايه‌تی.

له‌ به‌غدا

ئيمڕۆ حكومه‌تی ماليكی له‌و په‌ڕی لاوازی و موعه‌ڕه‌زيدايه‌، و به‌بێی كورد ڕوخانی مسۆگه‌ره‌. به‌ڵام سه‌ڕه‌ڕای ئه‌وه‌يش، كورد حكومه‌تی به‌غدای به‌ قه‌د پێويست نه‌دۆشيوه‌. له‌ ڕاستيدا، قوماری كورد بۆ پياده‌كردنی ماده‌ی ١٤٠ ته‌نيا له‌ سه‌ر خودی تاكه‌كه‌سی ماليكيه (له‌ دژی ويستی حيزبه‌كه‌ی و ئيئتيلافه‌كه‌ی)‌، و ئه‌گه‌ر ئه‌ويان له‌و ڕۆژگاره‌ ته‌رزه‌دا مه‌جبور نه‌كرێ، ئه‌وا هيچ ئومێدێك نيه‌ كه‌وا حكومه‌تێكی تر ئاماده‌ی هاوكاری بێ له‌سه‌ر كه‌ركوك.

له‌ واشينگتن

له‌وه‌ ده‌چێ كه‌وا ئيداره‌ی ئه‌مه‌ريكا ملكه‌چی فشاری توركی و پڕۆتوركی و پڕۆعه‌ره‌ب بێ، وه‌ نه‌يه‌وێ پلانی ستراتيژی به‌غدا و سياسه‌تی ناوه‌كی ئه‌مه‌ريكی لێ تێك بچێ. ئه‌و بيركردنه‌وه‌ی ئيداره‌ مه‌سه‌له‌يه‌كی چه‌سپاو نيه‌و قابيلی كار تێكردنه. پێويسته‌ سه‌ركرده‌كانی كورد ته‌ركيز بكه‌نه‌ سه‌ر سه‌رۆك بوش و كاربكه‌نه‌ سه‌ر هه‌ڵوێستی شه‌خسی ئه‌و. پێويسته‌ قه‌يرانی ئه‌مه‌ريكی به‌ فرسه‌ت بزانن و‌ به‌ نرخێكی هه‌رزان له‌ ده‌ستی نه‌ده‌ن. بێجگه‌ له‌ لۆبی كردن له‌ واشينگتن، پێويسته‌ بۆ ئه‌مه‌ريكيه‌كانی ده‌ربخه‌ن كه‌وا هه‌ڵوێستی دژبه‌ ده‌ستور وه‌يان دواخستنی ڕيفه‌راندۆم يه‌كسه‌ر داگير كردنی كه‌ركوكی به‌دوا دادێ. شه‌رت نيه‌ كورد ئه‌و جۆره‌ پلانه‌ پياده‌ بكات، به‌لام ده‌بێ بديترێ كه‌وا ئاماده‌ی پياده‌ كردنيه‌تی. به‌ گوێره‌ی مه‌نيتق، پاراستنی ئارامی له‌ كوردستان و زامين كردنی دۆستايه‌تی كورد له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ستراتيژی ئه‌مه‌ريكی دايه،‌ و داهاتوی عيراق و ئێران و سوريا فه‌رزی ده‌كات كه‌وا له‌مه‌ودوا ئه‌مه‌ريكا گرنگی به‌ پێشكه‌وتنی كوردستان بدات. خۆ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی درێژخايه‌نی ئه‌مه‌ريكی دايه‌ كه‌ كوردستان ببێته‌ ده‌وڵه‌ت. به‌ڵام بيركردنه‌‌وه‌ی ئه‌مه‌ريكی به‌و شێوه‌يه‌ نيه‌، و لايه‌نی كوردیش ته‌نيا فاكته‌ر نيه‌ له‌ هاوكێشه‌كان. به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، ئه‌مه‌ريكا له‌ ژێر فشارێكی بێ پايانه‌ كه‌ ملی ئه‌و ڕێگه‌يه‌ نه‌گرێته‌ به‌ر. ڵێره‌دا، ئه‌ركی سه‌ر شانی سياسه‌تمه‌داری كورده‌ كه‌ ئه‌مه‌ريكا بخاته‌ ژێر فشاری گه‌وره‌تر بۆ پشتگيركردن له‌ ئه‌جيندای كوردی.

دواپه‌يام

بۆ يه‌كه‌مجار له‌ مێژوو، چه‌نگی كورد له‌ كه‌ركوك گير بوه‌، و بێگانه‌كانيش له‌وه‌و له‌ بێچاره‌يی خۆيان تۆقيون. ئه‌گه‌ر يه‌كێتی و پارتی ماڵيان ته‌رتيب بكه‌ن و خيتابيان يه‌كخه‌ن و به‌رنامه‌يه‌كی زيره‌كانه‌ی تۆكمه بۆ كه‌ركوك و سه‌ربه‌خۆيی كوردستان دابنێن، ئه‌وا له‌ ئانيده‌يه‌كی نزيكدا كه‌ركوك مسۆگه‌ر ده‌كه‌ن و ڕه‌نگه‌ له‌ ئاينده‌يه‌كی مام ناوه‌نديدا سه‌ربه‌خۆيی كوردستانيش مسۆگه‌ر بكه‌ن. سه‌ركرده‌ی كورد، له‌ مێژوویدا، هه‌ر به‌ قه‌رز له‌ دوژمن ترساوه‌ و سيقه‌ی به‌ خۆی و بزوتنه‌وه‌كه‌ی نه‌بوه‌. هه‌لوێسته‌كانی ئه‌و دواييه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بازی به‌ ئاستی بيركردنه‌وه‌ و و ياريكه‌ريه‌تی كورد داوه‌. به‌ڵام چه‌پڵه‌ به‌يه‌ك ده‌ست لێنادرێ، و پێويستی به‌ ته‌نسيقێكی بێ پايانه‌ له‌گه‌ڵ يه‌كێتی و حيزبه‌كانی تر، وه‌ پێويستی به‌ هه‌ماهه‌نگيه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و سه‌ركرده‌ كوردانه‌ی كه‌ له‌ ڕوانگه‌ی به‌غداوه‌ سه‌يری كوردستان ده‌كه‌ن.

No comments: